-
1 útskýra
-
2 gefa skÿringu á
-
3 gera efasemdir/ótta aî engu meî útskÿringum
Íslensk-ensk orðabók > gera efasemdir/ótta aî engu meî útskÿringum
-
4 RÁÐA
(ræð; réð, réðum; ráðinn), v.1) to advise, counsel, ráða e-m e-t (réðu vinir hans honum þat, at hann berðist eigi við þik);ráða e-m ráð, to give one counsel;2) to consult about, discuss, with dat. (ráða landráðum);ráða ráðum sínum, to hold a conference;3) to devise, plan;þeir ráða atför við Gunnar, thev plan an onslaught on G.;réð hón þeim bana, she plotted that man’s death;4) to plot or cause one’s death, = ráða e-m bana (þær atluðu, at konungr mundi hafa ráðit hann);Reginn mik réð, R. betrayed me;5) to agree on;réðu þeir þat þá með sér, they settled this among themselves;6) to fix, decide, resolve, with acc.;ek hefi áðr ráðit brúðlaup mitt, I have fixed my wedding day;réðu þeir þá þat at fara ofan til Rangár, then they resolved to ride down to Rang river;ráða e-t til staðar, to settle, fix definitively, = staðráða e-t (vil ek finna konung áðr en ek ráða þetta til staðar);7) to hire, take into service (ráða skipverja, ráða sér hjón);bóndi sagði húsfreyju, at hann hafði Hrapp ráðit með sér, that he had taken H. into his company;8) to rule, govern, with dat. (ráða landi, ríki; Einarr jarl ráð þá Orkneyjum);9) to rule, command, have one’s way, prevail, decide, settle (skal hón sjálf ráða hvárt hón vill hann eða eigi);skal ráða afl með þeim, the majority shall decide;Ólafr bað móður sína. eina ráða, to settle the matter alone;landfall ræðr fyrir sunnan, makes the boundary towards the south;with dat., hvárt ræðr þú því, er, is it your doing that..?;ráða engu, to have no authority, be of no avail (orðheill þín skal engu ráða);ráða landamerkjum, to make the boundary (Hafslœkr réð þar landamerkjum);ráða búi sínu, to conduct, manage one’s estate;hann réð sér sjálfr, he was independent;ertu nökkurs ráðandi hér, have you any authority here?10) to have, possess, be master of, enjoy;ráða fé ok fjörvi, to enjoy wealth and life;11) to explain, read;ráða gátu, to read a riddle;ráða draum, to interpret a dream;ráða e-t at líkindum, to judge from probabilities (engar munu fríðari en þínar dœtr, ef at líkindum skal ráða);12) to read and understand (ráða rúnar, stafi, rit);réð ek þær rúnar, er reist þín systir, I have read the runes thy sister engraved;13) to punish, chastise, with dat. (fóstri hans var harðr við hann ok réð honum mjök);14) to undertake;ráða stórt, to aim high, undertake great things;15) periphrastically with an infin., to do;ráðumk ganga, we (I) do go;hón réð vakna (= hón vaknaði), she awoke;þau lög, er hann réð upp at segja, the laws which he pronounced;16) with preps.:ráða e-t af, to resolve, make up one’s mind (réð hann þat af at sigla súðr til Danmerkr);to discontinue, put a stop to (ek hygg, at Þóroddr ætli nú at af ráða hingatkvámur þínar);to do away with (þú verðr nú þetta vandræði af at ráða);ráða e-n af e-u, to make one leave off (af hefir þú mik ráðit brekvísi við þik);ráða e-u af (e-u), to get off;Þ. bað menn taka forka ok ráða af skipinu, to get the ship off, set her afloat;ráða e-n af = ráða e-n af lífi, af dögum, to put out of the way, put to death (hann kvazt mundu af ráða illmenni þessi);ráða at e-m, to attack (njósnarmenn hlupu upp ok réðu at þeim);ráða á e-t, to set about a thing (þeir réðu á íshöggit);ráða á e-n, to attack one (þorðu aldri úvinir hans á hann at ráða);ráða bót (bœtr) á e-u, to remedy, make good (þóttust menn eigi kunna bœtr á þessu ráða);ráða eptir e-m, to pursue one;ráða e-n frá e-u, to deprive one of, exclude one from (ráða e-n frá landi, ríki);ráða fyrir e-u, to command, have authority over, be master of (ráða fyrir skipi, hofi, fé, eldi);ráða í e-t, to guess at, find out (Gormr konungr réð ekki í þetta);ráða móti, í móti e-m, to attack one (í móti Kára réð Mörðr);ráða e-n ofan, to overthrow;ráða ór e-u, to find an expedient, solve a difficulty (er nú vant ór at ráða);ráða til e-s, to rush in upon, attack (hann reiddi upp øxina ok réð til Þórvarðs); to take to (set about) a thing, try, make an attempt;S. kom fótum undir sik, ok réð til í annat sinn, and tried again the second time;ok er nú til at ráða, ef þér vilit, now is the time for action, if you are willing;skal ráða til árinnar eða eigi, shall we try to pass the river or not?;ráða til orrostu, to go to battle;ráða til uppgöngu, to make an ascent;ráða til ferðar, to start on a journey;ráða skipi til hlunns, to draw a ship on to land;ráða um e-t, to dispose of (megum vér eigi ráða um hennar gjaforð);to deliberate on (konungr gaf jarli orlof at ráða um þetta við menn sina);ráða um at gøra e-t, to be about to do a thing (hann tók um strenginn ok réð um at fara upp í skipit);ráða um við e-n, to put an end to, finish off (var Alfr þá kominn ok ætlaði skjótt um at ráða við Finnboga);ráða e-t or e-u undan e-m, to deprive one of (hón vildi eigi giptast, því at hón vildi eigi ráða fé undan dóttur sinni);ráða e-t undir e-n, to put in the charge of (þá réðu þeir goðorð sitt undir Rafn);ráða e-t upp, to read up (þessi sömu bréf lét erkibiskup upp ráða í Danmörku);ráða við e-n, to be able to master one (muntu nú einn við mik ráða);ráða e-t við sik, to make up one’s mind;ráða yfir e-u, to rule, govern;17) refl., ráðast.* * *pres. ræð, ræðr, ræð; pl. ráðum, ráðit, ráða; pret. réð, 2nd pers. rétt, réttu, rhymed with hætta, Fms. vi. (in a verse); mod. réðst, pl. réðu; subj. réði; imper. ráð, ráddú; part. ráðinn; a middle form ráðumk, Hom. 113; a weak pret. indic. réði occurs in the poem Jd. 35 (ótrauðr á haf réði), and in prose, Fms. i. 223, and is freq. in mod. usage (eg réði honum að bíða … hann réði því ekki): [a word common to all Teut. languages; A. S. ræðan; Old Engl. rede and read; Germ. rathen; Dan. raade; the Goth. has rêdan, but it is rarely used in Ulf.]A. To advise, counsel, with dat. of the thing and acc. of the person; ráða e-m e-t, réðu vinir hans honum þat, at hann berðisk eigi við þik, Nj. 33; réðu honum þat allir at samna liði. Eg. 9; ráða e-m ráð, to give one counsel, Vþm. 1; ráðumk þér, Hm. 113 sqq.; þat ræð ek þér, Sdm. 22 sqq., Nj. 61; makligr ertú þeirra, segir Njáll, ok réð honum ráðin, 71; ráð er þér ráðit, Fm. 21; ráða e-m heilræði, Nj. 85.2. to consult; ráða ráðum sínum, to hold a conference, Edda 26, Fms. vii. 259; vóru opt á tali ok ráða-stefnu ok réðu landráðum, i. 52.3. to devise; þá menn er konu hafa numit eða þat hafa ráðit, Grág. i. 354, Gullþ. 14.4. to fix, decide, determine, resolve, with acc.; ek hefi áðr ráðit brúðlaup mitt, Nj. 4; ráða samband, Gullþ. 14; ráða atför við Gunnar, Nj. 1, 7; réðu þeir þat þá með sér, 93; hefi ek ráðit honum kvánfang, 151; siðan réð Gunnarr utanferð sína með honum, 41, cp Sturl. ii. 168; ráða e-m ró, Ls. 55:—ráða e-t af, to form a decision, Eg. 337; en af verðr at ráða nokkut ór hverju vandræði, Lv. 39:—ráða e-t við sik, to make up one’s mind; hvárt hann vildi þar vera eða fara til Íslands, hann kvaðsk eigi þat hafa ráðit við sik, Nj. 123:—ráða um e-t, to deliberate; hann gaf jarli orlof at ráða um þetta kjör við menn sína, Ó. H. 97:—ráða e-t (or e-u) til staðar, to settle, fix definitely, Fms. ii. 78, Ld. 178:—ráða ór, ráða ór e-u, to find an expedient, solve a difficulty, Nj. 177. Ld. 54, 180.5. to hire, take into service; ráða skipverja, Fms. vi. 238; réð Hallgerðr sér hjón, Nj. 25; ek em kona Njáls, segir hón, ok ræð ek eigi síðr hjón en hann, 54; Njáll réð honum hjón öll, 151; bóndi sagði húsfreyju sinni at hann hafði Hrapp ráðit með sér, 131; hón hafði ráðit mann til at svíkja konung í drykk, Fms. ix. 5; vilda ek at vit færim í hernað ok réðim menn til með okkr, Nj. 41; ráða land undan e-m, Fb. ii. 171.6. to plan, plot, contrive, or cause one’s death, put to death, betray, Germ. verra’ben; Regin þik réð, hann þik ráða mun, Fm. 22; þú rétt hann, Fas. i. 202; þær ætluðu at konungr mundi hafa rúðit hann, Fms. iv. 312; hann réð Plóg svarta föður-bana sinn, xi. 353; ef kona drepr bónda sinn eða ræðr hann fyrir íllsku sakir, Js. 27; ráða e-m bana, bana-ráð, Nj. 21, 52, Fb. i. 410, Skv. 1. 51:—ráða e-n af, to put out of the way, put to death, Gullþ. 14, Fms. i. 204, Al. 128; sá ótti er nú af ráðinn ok endaðr, Fs. 9; ek hygg at Þóroddr ætli nú af at ráða hingat-kvámur þínar, Eb. 144; ráða e-n frá, to despatch, Ld. 294; ráða e-n af dögum, to put to death; ráða e-n frá ríki, Fms. iii. 18; ráða e-n ofan, to overthrow, Bárð. 164.II. to rule, govern, with dat.; ráða Þrænda-lögum, Fms. i. 52; ráða landi, ráða ríki, 22, Nj. 41; Einarr jarl réð Orkneyjum, Fms. i. 197; Hákon konungr réð Noregi, x. 4; er réð fyrir Holtseta-landi, xi. 3; þann konung er ræðr Jórsala-landi … þann er Englandi ræðr, Edda 92; ráða landráðum, to have the government, govern, Fms. i. 52.2. to rule, prevail, have one’s own will, as also to manage, lead, have authority, management, and similar usages; skal ráða afl með þeim, Nj. 150; sá reð er ríkr var, Sól.; hann réð sér ekki fyrir kæti, he was beside himself for joy; skal hón sjálf ráða hvárt hón vill hann eða eigi, Nj. 24; ek skal hér ráða, 52; Ólafr bað móður sína eina ráða, Ld. 70; sögðu þá ráða eiga er fleiri vóru, 74; ætlar þú at þú munir ráða. Fms. vii. 13; konungr svarar ok biðr hann ráða, xi. 29: Lögmaðr skal ráða, he shall have the casting vote, Gþl. 18: the phrase, ef ek má ráða, if I can have it as I like; þú ræðr því, as you like! þvíat þar ræðr eigi frændsemi, Grág. i. 172: to rule, sól skal ráða um sumar en dagr um vetr, Gþl.; landfall ræðr (rules, makes the boundary) fyrir sunnan, Pm. 88; ór ánni ræðr keldan … ok lækr út úr henni til sjáfar, Dipl. ii. 1; ráða landa-merkjum, Eg. 711; ráða boði ok banni, Gþl. 76; ráða búi ok kaupum, 269; ráða giptingum, 211; ráða sessa kostum, Gm. 14; ráða kaupum, fé, skipti, Gþl.; ráða fé til þarfa, to dispose of money to advantage, put it out at interest, Gþl.; sigri vér ráðumk, Orkn. (in a verse); hugr ræðr hálfum sigri, a saving; ráða sínum ferðum, Fms. i. 75; réð Örn leiðsögu, Ld. 74: hvárt ek má nokkuru um þat ráða, Fms. vii. 13; mörgum ræðr litlu hve, ‘tis of small interest, Am. 33; ráða engu, Hdl. 49; ráða veðri. Rb. 388; veðr ræðr akri en vit syni, Hm.; hvar skal ek sitja—Móðir mín skal því ráða, Nj. 7; ek réð ráði hennar fyrr, i. e. gave her away, 23; hvárt hann kunni ráða fé sínu, Grág. i. 176; ráða orði, ii. 309; hvárt ræðr þú því er Steinarr son þinn sækir sökum Þorstein son minn, hast thou caused it, is it thy making? Eg. 727; þú því rétt er ek ríða skyldak, Fm. 26; ek því ræð, er þú ríða sér-at, Ls. 28; en réðu því Nornir, Orkn. (in a verse); ílla réð ek því, that was foolishly done, Fbr. (in a verse); ek hefi því ráðit, at …, Ísl. ii. 322; því þykki mér ráðit, well done, Sks. 100:—various phrases, ráða e-u bót (bætr) or ráða bót (bætr) á e-u, to mend, better, Hom. 159, Ld. 206, Fms. vii. 162, Landn. 8, Eb. 114:—with prep., ráða fyrir e-u (for-ráð), to rule, manage, govern, Fms. i. 288, Hkr. 1. 40; ráða fyrir lögum, Nj. 5, 150, Eg. 34, 239, 754, Ld. 76, 132, Fms. i. 11, Grág. i. 333:—ráða um e-t, to dispose of, (um-ráð); nú megu vit ekki ráða um hennar gjaforð, Fms. iv. 194:—ráða við e-ð, to be able to do, manage, Bárð. 163; eg ræð ekki við hann (þat), I cannot manage him; við-ráðanlegr, manageable:—ráða yfir e-u (yfir-ráð), to rule, govern, Fms. iv. 83.3. to have, possess, enjoy; hvítum ræðr þú enn hjöltunum, … ráða deigum brandinum, Eb. 238; ráða fé ok fjörvi, to enjoy wealth and life, Fm. 26; ráða arfi, gulli, hringum, Skv. 2. 9, Hkv. Hjörv. 6, 11; ráða nafni, aldri, hjarta, lofi, dýrð, to enjoy a name, life …, Lex. Poët.; ráða eign ok auðsölum. Fsm. 8, 9; ráða rauðum manni, to be red, Fbr. (in a verse):—part. ráðandi, with gen., ertu nokkurs ráðandi hér, hast thou any authority here? Nj. 54; þess verða ek ráðandi við mína menn, I will manage that. Fms. xi. 30; vera mikils ráðandi, of great influence, Fas. ii. 504: ráðandi postula, the ruler of the apostles, Edda 92, Lex. Poët.III. to explain, read; ráða gátu, to read a riddle, Fas. i. 454; varð engi sú gáta upp borin er hann réði (subj.) eigi, 532; ráða e-t, Am. 22; ráða draum, to read a dream, Nj. 121, Ld. 126, Ísl ii. 194, 197, x. 270, xi. 3, Rb. 394; Pharao dreymdi drauma ok urðu eigi ráðendr til, Ver. 17; veiztú hve rísta skal, veiztú hve ráða skal, of magical characters, Hm. 145:—ráða í e-t, to guess at, find out, Fms. xi. 16; ok væntir mik at eigi mundi í þat ráðit, Ísl. ii. 333; munu þeir ekki í ráða er myrkt er, 378, Fær. 255.2. to read, prop. to explain, interpret; skal hann láta ráða skrá heima at kirkju, K. Þ. K. 46; ráða rúnar, Am. 12, Hom. (St.); þegar Domitianus hafði rit ráðit, 623. 12, Karl. 16: ráða upp, to read up; þessi sömu bréf lét erkibiskup upp ráða í Danmörku, Fms. viii. 293; á alþingi léc Páll biskup ráða upp jarteinir ens sæla Þórláks, Bs. i. 352; tók ok lét þar upp ráða, 623. 10; ráða skrá, K. Þ. K.IV. to punish, chastise, with dat.; Guð ræðr oss till batnaðar sem sonum, Greg. 73; fóstri hans var harðr við hann ok réð honum mjök, Bs. i. 416; nú ef sveinn vill eigi nema ok leiðisk bók, þá skal hann færa til annarra verka, ok ráða honum til, svá at hvárki verði af örkuml né ílit, K. Þ. K. 56; honum var ráðit fyrir flestum höfuð-kirkjum, Sturl. ii. 147:—with acc., konu sína skal engi maðr með höggum ráða at öldri né at áti, N. G. L. i. 29; nú ef maðr ræðr konu sína eigna lyklum eða lásum ( beats her with keys or bars), þá er hann sekr, 356 (ráðning).V. with the notion of action, to undertake; ráða stórt, to aim high, aspire, Lex. Poët.; kann vera at ek finna þann höfðingja at minnr vaxi fyrir augum at ráða stórt ( to undertake great things), en þér konungr, Fms. vi. 399 (stór-ræði); ráða gott, to manage well, Ó. H. (in a verse).2. with prepp., ráða á e-t, to take to a thing; þeir réðu á íshöggit, Fms. vi. 336; ráða á e-n, to attack one; mun eigi þá á þik ráðit, Nj. 93, 253 (á-ræði):—ráða at e-m, to attack, invade, passim:—ráða af, to get off, clear; hann bað þá taka forka ok ráða at skipinu, and get the ship off, set her afloat, Ld. 56; aðilinn ræðr sik af baugbrotum, ef …, Grág. ii. 173; at hefir þú mik ráðit brekvísi, thou hast cured me of complaining, Ld. 134:—þá réðu þeir goðorð sitt undir Rafn fyrir sakir vinsælda hans, they put their ‘godord’ in the charge of R., Bs. i. 642:—ráða móti e-m, to go against in a fight, withstand; í móti Kára réð Mörðr Sigfússon, Nj. 253:—ráða til e-s, to rush in upon; hann reiddi upp öxina ok réð til Þorvarðar, Sturl. ii. 37, (til-ræði, an assault): to take to a thing, try, í vár réðu vér til ok hljópum í brott, Eg. 235; ok er þeim þótti sér færi til at ráða leyndusk þeir á brott, when they saw an opportunity they stole away, 572; ok er nú til at ráða ef þér vilit, now is the time for action, Nj. 154; Skarphéðinn kom fótum undir sik, ok réð þegar til í annat sinn, 202:—to start, make for, attempt, ráða til orrostu, to go to battle, Eg. 530; ráða til uppgöngu, 229; en þó ekki svá at til hans væri ráðanda (gerund.), Fms. vi. 352; réð hann þá til ok hjó sundr orminn, id.; þat var ekki annarra manna hlaup, enda réð ok engi til, Eg.; þeir ráða til ok hlaupa í munn drekanum, Fb. ii. 317; skal ráða til árinnar eðr eigi, shall we try to pass the river or not? Ld. 46; hann bauð út miklum her ok réð til skipa, Fms. i. 22; ráða til ferðar, to start on a journey, Landn.:—ráða skipi til hlunns, to put the ship in a shed, Eg. 515, Nj. 10; ráða sik frá e-u, to disengage oneself from, Hom. 147, MS. 655 xxvi. 1; ráða um, hann tók um strenginn, ok réð um at fara upp í skipit, and was just about to go up into the ship, Fms. ix. 24.3. periphrastically, with an infin. mostly without the particle ‘at;’ ráðumk ganga, we do go, Am. 77; ráðum yppa, spyrja segja, leyna, Lex. Poët.; hverr er segja ræðr, does tell, Hm. 125; hón réð vakna, she awoke, Am. 10; annan réð hón höggva, 48; ekki réttu leifa, 80; allt þats réð heita, 102; réð ek at ganga, Fas. ii. (in a verse); ef ek ræð á vág at vaða, Hbl. 47: with the particle ‘at,’ réð at stökkva, Eb. (in a verse): also reflex., réðsk at sofna, Rm. 5; but réð at sofna, went to sleep, 17: in prose, þau lög sem hann réði upp at segja, Íb. 12; ráðask geyja, Am. 24.B. Reflex. ráðask, referring to the person himself; ráðask um við e-n, to consult; Gunnarr görði görðina ok réðsk við öngan mann um, Nj. 80; hvárigum þótti ráð ráðit nema við aðra réðisk um, 167; ef hann hefði nokkut við mik um ráðisk, Ld. 306; þá réðsk hann um við vini sína, Eg. 9.2. to be resolved, fixed, settled; þá er kaupit réðsk, Nj. 17; eigi mun þat svá skjótt ráðask, Ísl. ii. 213; þetta mál er miklu meira en þat megi skjótt ráðask, Fms. vi. 18; af þeim tiðendum ræðsk þat, at …, ix. 433; eigi mun þetta ráðask þessu sinni, xi. 4; þá var ráðin sættin, Ld. 308; en ráðit kalla ek kaupit, Sd. 179; réðsk hann þá þar at hjóni, he hired himself out, entered service, Nj. 57. 3 (answering to and identical with A. V above), ráðask frá, to leave; þóat ek ráðumk frá, Fms. i. 225: ráðask í e-t, to undertake; ráðask í hernað, passim; hann réðsk í flokk með þeim, Nj. 94, Fb. ii. 172:—ráðask til e-s, to venture on a thing; þá ráðsk (imper.) þú til ok far í hauginn, Fms. iv. 28:—to move one’s abode, Hákon spurði Gunnar ef hann vildi ráðask til Hákonar jarls, Nj. 41; bið Una selja jörð sína ok ráðask hingat til mín, Orkn.; hann réðsk þangat bygðum, Þorf. Karl. 364; ráðask til ferðar (= Germ. sich begeben), Eg. 4; víkingar ok herkonungar er réðusk til liðs með Eiríki, Fms. i. 24; réðsk hann þá þangat um várit at fardögum ok móðir hans, Bs. i. 455: ráðask ór hernaði, to give up, leave off freebooting, Fg. 2:—at þeim hafði óheppilega um ráðisk, they had formed an unhappy plan, Knytl. S. ch. 69 (Lex. Poët.); cp. miðráðit.4. to turn out; ok réðsk til allgiptusamliga, Fms. x. 53; and in the mod. phrase, það réðsk vel, ended well; sjá hvernig það ræðst, see how it will turn out; of a dream, to prove true (see A. III), ok vilda ek at hvergi réðisk, Gísl. 24 (hvárngi réði, impers., 108, l. c.):—réðsk mikit mannfall, there came to be a great slaughter, Odd, 28.II. recipr., ráðask á, to attack one another; þeir spruttu upp með íllyrðum, ok svá kom at þeir ráðask á, Nj. 128.III. part. ráðinn, resolved, determined, Ölk. 36, Bárð. 173; hann mælti fátt eðr ekki við frá, … ef hann var ráðinn til at drepa þá, Fms. vii. 319:—likely, eigi er ráðit at oss fari svá, Nj. 89; þat er þó eigi ráðit hvárt svá berr til, Ld. 24; eigi er þat ráðit, at honum þætti allt sem hann talaði, Band. 12: compar., er engi ráðnari hlutr, more certain, Hom. (St.); at ráðnu, for certain, id.: valid, nýmæli ekki skal vera lengr ráðit en þrjú sumur, K. Þ. K. 56.2. clever; ríkr ok ráðinn, Grett. 90; vitr maðr ok ráðinn, Fb. ii. 357; roskinn ok ráðinn.3. betrayed, Germ. verrathen, Akv. 15, Fm. 37. -
5 glósa
(að), v. to explain by a gloss.* * *1.u, f. (for. word), a gloss, explanation, Sks. 552, Bs. i. 737: a banter, taunt (Dan. glose), mod.2.( glósera), að, to explain by a gloss, Bs. i. 737, Sks. 7: to chatter, Fas. ii. 110. -
6 GREIN
* * *(pl. -ir), f.2) point, head, part (í öllum greinum); í annarri g., in the second place;3) cause, reason; fyrir þá g., therefore;5) understanding, discernment; gløggrar greinar, sharpwitted;6) dissent, discord (varð mart til greina með þeim); vald fyrir utan alla g., undisputed (absolute) power.* * *f., pl. ar and ir; the mod. pl. greinar means branches, in other senses greinir: [Dan. green; Swed. gren; not found in Germ., Saxon, nor Engl.]:I. prop. a branch of a tree, ‘lim’ is the foliage; af hverri grein draup hunang sætt, Pass. 32. 4; vínviðar-greinir, vine branches, Stj, 200; pálma-viðar-g., a palm branch; kvíslask með stórum greinum, spread with large branches, Sks. 441, 443; þar vex fyrst upp einn bulr af rótunum, ok kvíslast síðan með mörgum greinum ok limum, 555.II. metaph. a branch, arm:1. hafs grein, an arm of the sea, Stj. 287; í sjau staði er skipat þessarar listar greinum, Alg.; vísinda grein, branch of science (Germ. fach); lærdóms-grein, branch of doctrine; sundr-skiptingar grein, subdivision, Stj. 287; tvífaldleg grein, double kind, N. G. L. ii. 352; þessi er grein ( particulars) á kaupeyris tíund, id.; sannkenningar hafa þrenna grein, Edda 122; Guð er einn í Guðdómi en þrennr í grein (of the Trinity), Fas. iii. 662; einkanligr í grein, Bs. ii. 21; allar greinir loptsins ok jarðarinnar, Edda 144 (pref.); hann greindi í tvær greinir ok tuttugu, Rb. 78; í þessi grein, on this head, in this case, Band. 11.β. denoting cause, reason; fyrir þá grein, therefore, Stj. 124; fyrir sagða grein, for the said reason, Mar., Sks. 682; fyrir þá (þessa) grein, Stj. 22, 23, 167, passim; finnr hann til þess þrjár greinir, Grett. 208 new Ed.; at þér upp lúkit nokkurri grein fyrir mér, at þat megi skilja, Sks. 660.γ. a point, head, part; meðr samri grein, under the same head, Dipl. i. 521; í annari grein, in the second place, iv. 7, Grett. 156, Fb. i. 216; með slíkri grein sem hér segir, K. Á. 82; í öllum greinum, Mk. 9; sagða grein, the said point, head, Dipl. iii. 13; í nokkurum greinum, in some points, i. 3; hverja grein, in every point, Gþl. 177; fyrir allar greinir, in all respects, Mar. 616; en er biskup vissi þessar greinir, the points, particulars (of the case), Bs. i. 727.2. denoting distinction, discernment, division; höggva svá títt at varla mátti grein sjá, Bret. 64; sjá grein handa, to discern one’s hands, Bs. ii. 5; fyrir utan alla grein, without exception, i. 281; hver er grein setningar háttanna, disposition of the metres, Edda 120; hljóðs grein, distinction of sound, accent, id., Skálda 182; göra grein góðs ok ills, Eluc. 20; setja glögga grein, to make a clear distinction, 677. 5; fyrir greinar sakir ( for the sake of distinction) er diphthongus fundinn í norrænu, Skálda 178; sundr-grein ok saman-setning, 177; ok veit ek þó grein allra stunda, Fms. v. 335; litlar greinir ok tengingar höfum ver konungs-málanna ór flokki yðrum, i. e. you take little notice of the king’s errand, Mork. 138; bera grein á e-t, to discern a thing, Mar.; þar kann ek at göra grein á, I can explain that, Fb. i. 419.β. understanding; þau (the idols) hafa enga grein, Fms. x. 232; vitr ok frábærrar greinar, xi. 429; glöggrar greinar, sharp-witted, Bs. ii. II; sumum gefsk anda-grein, spiritual discernment, Greg. 20.γ. a record; þessa grein konungsdóms hans ritaði fyrst Ari, this record of the king’s reign was first written by Are, Ó. H. 188; í greinum ok bóklegu námi, Mar.δ. a part, head, paragraph, in a book (mod.); ritningar-grein, a quotation from Scripture.3. denoting diversity, difference; en þó er hér, herra, grein í, Fb. ii. 78; en þó er þar grein á, hvárt …, K. Á. 124; ok voldi því grein tungna þeirra er hann var konungr yfir, Sks. 458; at grein var á trú þeirri er hvárt þeirra hafði til Guðs, 470; sú er grein á syslu biskups ok konungs, at …, 803.β. dissent; brátt görðusk greinir í um samþykki konunganna, Fms. vi. 185; varð mart til greina með þeim, 195; greinir ok sundrþykki, ix. 428; var þá grein mikil með fólki um konungs-tekjuna, x. 41; vald fyrir utan alla grein, power without dissent, i. e. absolute, undisputed power, Bs. i. 281; grein eða áskilnaðr, Stj. 298; en ef verri menn gengu á milli þá vóru jafnan greinir talaðar, Fb. ii. 411; urðu margar greinir með þeim Kolbeini Tumasyni, Sturl. ii. 1.COMPDS: greinarlaust, greinarmál, greinarmikill, greinarmunr, greinavænn. -
7 skila
* * *(að), v.1) to expound, give reason for, explain (vilda ek, at þú skilðir þessa rœðu);2) to decide; þeir áttu eigi um at s. málit, they had not to decide the suit;3) skila e-u aptr, to return a thing, bring back (hann skilaði aptr yxnunum).* * *að, to perform a duty; fylgd ok vörðr skal boðinn vera snimma dags, ok skilaðr í seinsta lagi þann tíma sem konungr gengr til borðs, N. G. L. ii. 414; at ekki sé eptir ú-skilat eðr úgört, Hom. 84.2. skila e-u, to bring back, return a thing; hann skilaði aptr yxnunum, Rd. 257; at þú skilir aptr stóðhrossunum, Vápn. 19; fé skilisk eptir fyrra skil-orði, Gþl. 311: to deliver a message, skila e-u, því ana ek at s. til þín, at…, id.II. = skilja, to decide; til viðr-tals um þá hluti er eigi vóru enn skilaðir þeirra í milli, Bs. i. 773; þeir áttu eigi um at skila málit, Nj. 87; meðan þau vóru eigi andliga skiluð, Hom. 79; ok öllu því máli var þá skilat er áðr hafði í milli farit, Eg. 346; enda eigi þeir um einn hlut at skila, Grág. (Kb.) i. 68.2. to expound, give reason for, explain; vilda ek at þú skilaðir þessa ræðu, Sks. 327 B; at þér skilit þetta meðr nökkurum orðum, 685 B (or from skilja); enda skil ek eigi áðr enn ek heyri þetta görr skilat fyrir mér, 36; at sjálf decreta skili þat síðan, hversu …, Anecd. 18. -
8 SKIPA
* * *I)(að), v.1) to arrange, place in order, draw up, with dat. (Egill skipaði svá mönnum þeim, er merkit báru); s. e-m fyrir e-t or yfir e-t, to put one in charge of; s. e-m hjá e-m, to assign a seat to one beside another (jarlinn skipaði þeim hjá Gunnlaugi); fig. to explain; s. draumi, to interpret a dream;2) with acc. to take up, occupy; skipuðu konur pall, the women were seated on the pallr; hann skipaði öndvegi, he had his place in the high-seat; to arrange, array, s. fylking sína, to draw up one’s line of battle; var skjöldum skipat allt húsit um veggina, the walls were all hung with shields;3) s. e-m e-t, to assign a thing to one (skipaði hann nú allt land sínum sýslumönnum); also without dat. (Geirmundr skipar jarðir sínar á laun);4) to man (skipuðu þeir skipin sem bezt); ek skal s. húskörlum mínum annat skipit, I will man one of them with my house-carles;5) s. til e-s, to arrange, make ready for (s. til atlögu); s. til búa sinna, to put one’s household in order; þó mun eigi of skipat til ánna, there will not be too many rams for the ewes;6) to change; bið hann, at þit skipit máldaga, ask him to change the bargain;7) reflex., skipast, to draw up (gengu þeir þá inn allir ok skipuðust í dyrrin); skipuðust menn þar í sæti, the men took their seats; to undergo a change (mart hefir skipazt í Haukadal, ok vertu varr um þik); s. á betri leið, to change for the better; s. við e-t, to yield to, he moved by (s. við orð, fortölur e-s); s. við orðsending e-s, to answer to one’s call; þenna kost gerðum, vér Hákoni, skipaðist hann vel við, he took it in good part; impers., var heitit fyrir henni mörgu, ok skipaðist henni ekki viðr, it had no effect.(að), v., s. e-t upp, to unload (þeir tóku land ok skipuðu þar upp).* * *að, [from this word has come the Fr. équiper; Engl. equip]:— to give order or arrangement to things, with dat., i. e. to draw up, place in order, arrange them, of seats, lines, rows; hann skipaði mönnum í skjaldborg, Ó. H. 206; þá fylktu þeir liði sínu ok skipaðu, 205; þeirra hverr á at skipa tveim mönnum í Lögréttu, öðrum fyrir sér, en öðrum á bak sér, Grág. i. 5; Gunnarr hafði marga boðsmenn, ok skipaði hann svá sínum mönnum, hann sat á miðjan bekk, en innar frá Þráinn … þá var skipat konum í annat sinn, sat þá Þorgerðr meðal brúða, Nj. 50, 51; svá var skipat sessum, at …, Fms. x. 16; Egill skipaði svá mönnum þeim er merkit báru, Hkr. i. 150; skipaðu höfðingjar herinum til atlögu, Fms. ii. 303; jarl skipaði svá atlögunni, ix. 430; þeir skipaðu svá sinni ferð, at …, 468; konungr skipaði Haraldi í sína sveit, vi. 168; Gizurr skipaði Oddi yfir Skaga-fjörð, x. 60; hann skipaði sonum sínum til landa, Rb. 316; skipuðu Ribbungar þar öllum sýslum, Fms. ix. 393; bændr ok þingu-nautar skyldu fyrst gunga á þingit ok skipa dómum eptir lögum, vii. 138; hann skipaði allri bygð ok skipti í skipreiður, Hkr. i. 146; er skipat í þáttu allri skrá þessi, Rb. 4.2. metaph. to explain; skipa draumi, to read a dream, Fms. xi. 6; skipaði konungr fyrst þeirra máli, ix. 396; ok skipuðu málum þeim sem nauðsyn bar til, x. 32: in the phrase, of a song, eg kann kvæðið, en kann ekki að skipa því, I know the song by heart, but cannot give the order of the verses.II. with acc. to take up, occupy; konur skipuðu pall, Nj. 11; Haraldr ok hans lið skipaði langbekkinn, Fms. vi. 193; hann skipaði öndvegi, Vígl. 52 new Ed.; skipa fylking sína, to draw up one’s line of battle, Eg. 292; Vagn ok Björn skipa annan arm, Fms. xi. 126: part., vágrinn var skipaðr herskipnm, ix. 360; var skipuð öll höllin, Nj. 269; hirð hans er skipuð afreks-mönnum einum, Eg. 19; höllin var skipuð hæverskum höfðingjum, Fms. vi. 3; vóru skipaðir þrettán stólar, x. 16; var skjöldum skipat allt húsit um veggina, the walls all hung with shields, vii. 147.2. to establish, ordain, appoint, the place or office given being in acc.; þá skipaði hann lög, … ok setti þat í lögum, at …, Fms. i. 6; skipaði hann héraðit sínum félögum, Landn. 57; skipuðu þeir löndin Arnfinni jarli, Fms. i. 201; skipaði hann nú allt land sínum sýslu-mönnum, viii. 244; vóru þeim skipuð ríki þau á Íslandi sem konungr hafði þá heimildum á tekit, x. 45; skipa klerkum kirkjur, K. Á. 232; skipaði konungr ríki sín um öll Upplönd, ix. 410; Skúli hertogi hafði skipat allar sýslur fyrir norðan Staði, 478; fór hann inn í Sogn ok skipaði allt ríkit, x. 189; ok er skipat var ríkit með þessum hætti, Fas. i. 376; hann fékk honum umboð sitt at s. jarðir sínar, Eg. 590; Geirmundr skipar jarðir sínar á laun, Ld. 112; láta drepa stórmenni en hefja upp lítilmenni, hafa þeir verr skipat landit, Fms. vii. 183; hann skipaði dalinn vinum sínum, Gullþ. 44.3. to compose, arrange; skipa bækr, Sks. 568; skipa máldaga (acc.), Nj. 4; skyldi Ólafr frálsliga mega skipa þenna skurð til hverrar jarðar sem hann vildi, Dipl. iv. 12; at hann skipaði ( settled matters) milli þeirra, Fms. vii. 270:—skipa til e-s, to arrange; skipa til um fylkingar, ix. 489; skipa til atlögu, vii. 357; þeir skipuðu til bús með Sigríði, Eg. 94; at s. þar til bús, Nj. 54; skipuðu þeir til á hverju skipi, 8; s. til búa sinna, to put one’s household in order, 219, 251, 259; um daginn eptir var þar skipat til leiks, Ld. 196; s. til um fylkingar, Ó. H. 215; þó mun eigi of skipat til ánna, there will not be too many rams for the ewes, Fms. xi. 149.4. to man; skipaði konungr hana (i. e. the hall) hraustum drengjum, Fms. vi. 3; ek skal s. húskörlum mínum annat skipit en bóndum annat, Nj. 42; skipuðu þeir skipin sem bezt, Fms. ix. 401; hverr skal þau (the ships) skipa, Nj. 42; sex skip, öll vel skipuð, Eg. 87; tré alskipað af epluni, Stj. 73.III. to bid, command, Lat. jubere: s. e-m e-ð, freq. in mod. but not found in old writers; hann skipaði mér að fara.B. Reflex. to take a seat or place, draw themselves up; gengu þeir þá inn allir ok skipuðusk í dyrrin, Nj. 198; er menn skipuðusk í sæti sín, Eg. 248; þar var fjöldi fyrir boðs-manna, skipuðusk menn þar í sæti, Nj. 11; víl ek at menn skipisk í sveitir, … skipisk menn nú í sveitir, en síðan skal sveitum skipa í fylking, Ó. H. 205 (skipta, Fms, v. 53, v. l.); þá skipaðisk jarl til atlögu, Fms. i. 169.2. to undergo a change, sometimes with the notion for the better, to be improved; hugr yðvarr hefir skipask, 656 C. 42; mart hefir skipask í Haukadal, ok vertú varr um þik, Gísl. 20; ok er hann hafði þessa vísu kveðit, skipask nokkut hugr þeirra bræðra, Fas. i. 267; hví skipaðisk svá skjótt hugr þinn um málin í dag? Fs. 75; hefir þu mikit skipask síðan vit sámk næst, Fms. vi. 303; kvað eigi son sinn hafa vel skipask, Fas. i. 528; litr hennar skipaðisk á engan veg, Hkr. i. 102; hversu skipaðisk máttr konungsins, Fms. ix. 214: skipask á betri leið. Eg. 416: the saying, mart skipask á manns æfinni, Ó. H. 139, Fms. vii. 156; skjótt hefir hér nú skipask, 148; hvegi er síðan hefir skipask, Grág. i. 227: skipask við e-t, to yield to, be moved by; ekki er þess ván, at pit skipisk við framhvöt orða, ef þit íhugit ekki …, Ld. 260; skipask við fortölur e-s, Fms. i. 285; konungr skipaðisk við fortölur Magnúss, vii. 210, Eg. 167; skipask við orð e-s, id., Fms. ii. 134, xi. 38, Ó. H. 48; s. við orðsending e-s, to answer to one’s call, Fms. xi. 29; hann hét þeim dauða ok meiðslum, þeir skipuðusk ekki við þat, Hkr. i. 277; þenna kost görðu vér Hákoni, skipaðisk hann vel við, he took it in good part, Fms. ii. 35; of health, var heitið fyrir henni ok skipaðisk henni ekki viðr, it took no effect, Bs. i. 791; lagði Hrani um hana beltið ok skipaðisk skjótt við, Fb. ii. 9.II. pass., þeir skipuðusk múrr ok skjöldr, Mar. (a Latinism).III. part. fit, meet; vel skipaðr til klerks, Fms. x. 88; skipaðrar þjónustu af Guði, ii. 199; til-skipað sacramentum, xi. 443. -
9 SKÝRA
crystallize, crystallise* * *(-ða, -ðr), v. to explain, expound, set forth, interpret (kveðst s. mundu fyrir honum, ef hann vildi vita); s. spurdaga, to solve or answer a question.* * *ð, [Ulf. skeiran = ἑρμηνεύειν; see skíra]:—to explain, tell, expound, interpret, set forth; kveðsk skýra mundu fyrir honum, ef hann vildi vita, Fms. xi. 12; þá er þat nú skýranda, ‘tis now to be told, Sks. 522; skýrir ritningin heimsins görð, Stj. 2; ok er þó rétt at hann skýri þat eigi meirr, enn hann segisk, he is not bound to more particulars than that, Grág. ii. 88; svá sem skýrir Decreta, Anecd. 38 C; skýra spurdaga, to solve a question, Fms. x. 377; þá skýrði hann ( interpreted) bók Jobs, Rb. 368; skýra ritningar, Al. 10; ráða ok skýra drauma, Stj.; ok spyrja síðan alla lögréttu-menn at skýra þat hvat hverr þeirra vill, Grág. i. 8; skal dóttir konungs sitja hjá ok skýra ( to decide) hvárir vinna, Fas. ii. 546; nema váttar skýri, unless witnesses decide, Grág. ii. 226 A; út-skýra, to comment on, Mar.2. reflex., í þessu má þat skýrask, 677. 37; framarr enn skýrask megi með nokkurum framburði, Th. 21. -
10 ÞÝÐA
I)(-dda, -ddr), v.1) to win over, attach; þýða sér, to attach to oneself (hann ferr víða um lönd ok þýddi sér fólkit);2) to explain, interpret (þýða draum);3) to signify (hvat ætlar þú þenna draum þýða?);4) refl., þýðast e-n, to attach oneself to, associate with one; þýðast e-n með vináttu, to be on a friendly footing with one; þýðast e-m = þýðast e-n; Uni þýddist þórunni, dóttur Leiðólfs, U. paid court to Th., daughter of L.; þýðast til e-s, undir e-n, to attach oneself to, pay homage to, submit to (vildu þeir heldr þýðast undir hans konungdóm en undir Svía-konung; þýddust til hans margir höfðingjar af öðrum löndum).f. attachment, love.* * *d, [O. H. G. djuten: Dutch duiden; Germ. deuten; Dan. tyde; the word is better derived from Goth. þjuda than from þjuþ = bonum]:—prop. to associate, attach; þýða sér, to attach to oneself; hann ferr víða um lönd ok þýddi sér fólkit, Fms. iii. 272.II. to explain, interpret; þýða draum, to interpret a dream, Fms. viii. 12, passim: þýða bók, to comment on a book; björg ok steina þýddu þeir móti tönnum, Edda (pref.) 145.2. to signify; hvat ætlar þú þenna draum þýða? Ld. 316; at hann (the dream) þýði annat enn ek göri ór honum. Fms. v. 341, x. 147, v. l.; ‘communio’ þýðir samneyti, Hom. 141; það þýðir svá, 655 xxiii. 1, Stj., Barl., Mar., passim.III. reflex., with acc. to attach oneself to, associate with; öllum þeim er þá þýðask ok í þeirra embætti bindask, Sks. 358; Haraldr var vinsæll af sínum mönnum, honum (hann?) þýddusk gamlir menn með speki-ráðum, Fms. x. 178; þýðask e-n með vináttu, to pay one homage and friendship, Eg. 20; at hann mundi fá virðing mikla af konungi ef þeir vildi hann þýðask, 17; Uni þýddisk Þórunni dóttur Leiðólfs, U. made love to Th., daughter of L., Landn. 246; hann settisk á húsit hjá álptinni ok vildi þýðask hana, Ísl. ii. 195, Fas. i. 18, Bs. i. 375; setið svá fylkingar yðrar, at þeir þýðisk eigi svá skjótt skóginn, sem þeim er títt til, Fms. vi. 62; skaltú þá fyrst þýðask ok göra þér at vinum, Sks. 284 B: hann þý;ddisk eigi leika né lausung, Bs. i. 90.2. with prepp.; þýðask undir e-n, or til e-s, to attach oneself to, asiociate with, pay homage to, or the like; vildu þeir heldr þýðask undir hans konungdóm en undir Svía-konung, Hkr. i. 137, H. E. i. 459; hann var mikill höfðingi ok eigu vér með öngu móti at þýðask undir ( submit to) nokkut forboð, … þýddusk til hans margir höfðingjar af öðrum löndum ( paid him homage), Fms. ix. 450; at eigi þýðisk flærðsamir guðir til várra ákalla, Sks. 308.3. pass. (Latinism) to be interpreted; Lazairus þýðisk svá sem boginn, Greg. 23; hirðmaðr þýðisk svá sem hirzlu-maðr, Sks. 272; svá þýðisk nafn Kirkju sem þinghús, 784. -
11 auð-ráðinn
adj. easily to ‘read’ or explain, Fas. iii. 561.β. easy to manage, v. úauðráðinn. -
12 ELGR
(-s, -ir), m. elk.* * *m., gen. elgs or elgjar, [Lat. alces; O. H. G. elah; Engl. elk], an elk, Gþl. 449, Fms. viii. 31, Fas. i. 54; elgja-gröf, f. an elk pit, a hunting term, D. N.; elgja-veiðr, f. hunting elks, Gþl. 448; elgjar-galgi, a, m., poët. ‘elks-gallow,’ the ice, as elks were hunted on the ice, Stor. 15; but some explain the phrase = tree, cp. Caes. Bell. Gall. vi. 27.II. deep pools of half-melted ice; akin to ólga, ylgr. -
13 háls-bók
-
14 LEYSA
(-ta, -tr), v1) to loose, loosen, untie, undo (tók Skrýmir ok leysti nest-bagga sinn); l. knút, to undo a knot;2) impers. is dissolved, breaks up (skipit leysi undir þeim); snjó, ís leysir, the snow thaws, the ice breaks up; árnar (vötn) leysir or ísa leysir af vötnum, the ice breaks up on the rivers;3) to absolve (biskup sagðist eigi mega leyas þá);4) to free, set free, release (l. e-n ór ánauð, af þræildómi);5) to discharge, pay (bœndr hetu jarli stórfé at l. þat gjald, er á var kveðit);6) l. or l. af hendi, to perform, do (vel hefir þú leyst þitt erendi);7) to redeem, purchase (vil ek l. landit til mín);8) to solve (a difficulty); hann leysti hvers manns vandræði, he helped every man in distress;9) to send away, dismiss (Oddr leysir menn þaðan með góðum gjöfum);10) to get rid of, dispatch (seint sœkist várum félaga at l. þenna úkunna mann);11) with preps. and advs., l. e-n brott, to dismiss (leysti Ásmundr hann brott með góðum gjöfum); l. e-n frá e-u, to rid one of a thing; l. ór e-u, to solve, explain, answer (K. leysti ór því öllu froðliga, sem hann spurði); l. e-t sundr, to dissolve; l. e-n undan e-u to release from, aquit of; l. e-n út to redeem (má vera, at þú náir at l. hann út héðan); to dismiss guests (leysti konungr þá út með sœmiligum gjöfum); to pay out (leysit Höskuldr út fé hans);12) refl. leysast, to decompose (tók hold þeirra at þrútna ok l. af kulda); to absent oneself (leystist þú svá hédan næstum, at þér var engi ván lífs af mér); fig. to get oneself clear (megu vér eigi annat ætla, en leysast af nökkuru eptir slfk stórvirki).* * *t, [lauss; Ulf. lausjan = δύειν; A. S. losjan; Engl. loosen; Germ. lösen]:—to loosen, untie, Edda 29, Eg. 223, Fms. vii. 123; leysa skúa, 656. 2: the phrase, þó mun einn endi leystr vera um þetta mál, it will all be untied, end in one way, Gísl. 82, cp. Korm. (in a verse); leysa til sekkja, to untie, open the sacks, Stj. 216; leysa til sárs, to unbind a wound, Bs. ii. 180; leysa sundr, to tear asunder, Grett. 115.2. impers. it is dissolved, breaks up; þat veðr gerði mánudaginn, at skipit (acc.) leysti ( was dissolved) undir þeim, hljópu menn þá í bát, Sturl. iii. 106; sum (skip, acc.) leysti í hafi undir mönnum, were wrecked, broken up, Bs. i. 30; bein (acc.) leysti ór höfði henni, 196; leysti fót undan Jóni, Sturl. iii. 116:—of ice, snow, to thaw, þá er vár kom ok snæ leysti ok ísa, Eg. 77; kom þeyr mikill, hlupu vötn fram, ok leysti árnar, the ice broke up on the rivers, Sturl. iii. 45; þegar ísa leysir af vötnum, Fms. iv. 142; áin var leyst (thawed, open) með lönduni, en íss flaut á henni miðri, Boll. 358; vötn (acc.) mun ok skjótt leysa, Fbr. 12 new Ed.II. metaph. to free, redeem; leysa líf sitt, Nj. 114; leysa sik af hólmi, passim, see hólmr:—leysa sik, to release oneself by performing one’s duty, see aflausn, Fbr. 154; þó mun Gunnarr leysa þik af þessu máli, Nj. 64; ek mun leysa Þorstein undan ferð þessi, Eg. 542: to redeem a vow, leysa kross sinn, Fms. x. 92; leysa heit, Stj. 520; l. suðrgöngu, Nj.2. to redeem, purchase, as a law term; þau sex hundruð, er hón hafði til sín leyst, Dipl. v. 7.3. to discharge, pay; at leysa þat gjald sem á var kveðit, Fms. x. 112; hann leysti þá eitt (hundrað) í kosti, fimm í slátrum, Dipl. v. 7; leysa or leysa af bendi, to perform, Band. 3; leysa e-n undan e-u, to release, Grág. i. 362.4. to solve; hann leysti hvers manns vandræði, he loosed, cleared up all men’s distresses, he helped every man in distress, viz. with his good counsel, Nj. 30; Sturla skyldi fara fyrir þá báða feðga ok leysa mál þeirra, Bs. i. 554; leysa þrætu, to settle a strife, Róm. 295; leysa gátu, to read a riddle, Stj. 411; marga hluti spyrr konungr Gest, en hann leysir flest vel ok vitrliga, Fb. i. 346: leysa ór e-u (spurningu), to solve a difficulty, answer a question, Fms. vi. 367; nú mun ek leysa ór þinni spurningu, Bs. i. 797; karl leysti ór því öllu fróðliga sem hann spurði, Fb. i. 330, Ld. 80, Hkr. iii. 186: to absolve, in an eccl. sense, Hom. 56, K. Á. 64, Bs. passim.5. leysa út, to redeem (cp. ‘to bail out’); má vera at þú náir at leysa hann út héðan, Fms. i. 79, vii. 195: leysa út, to pay out; leysir Höskuldr út fé hans, Ld. 68; Höskuldr leysti út fé Hallgerðar með hinum bezta greiðskap, Nj. 18, Fas. i. 455: to dismiss guests with gifts (see the remarks to gjöf), leysti konungr þá út með sæmiligum gjöfum, Fms. x. 47.III. reflex. to be dissolved; tók hold þeirra at þrútna ok leysask af kulda, 623. 33.2. to absent oneself; leystisk þú svá héðan næstum, at þér var engi ván lífs af mér, Eg. 411; í þann tíma er leystisk Eyrar-floti, 78; svá hefi ek leyst ór garði láðvarðaðar, Eg. (in a verse); Máriu-messudag leysti(sk) konungr ór Græningja-sundi, Bs. i. 781.3. metaph. to redeem, relieve oneself; en hann leystisk því undan við þá, Íb. 11; en hann leystisk því af, at hann keypti at Þorgeiri lögsögu-manni hálfri mörk silfrs, Fms. x. 299; þat land er erfingjar ens dauða leysask af, Grág. ii. 238; megu vér ekki annat ætla, en leysask af nokkuru eptir slík stórvirki, Ld. 266. -
15 LÝSA
* * *I)(-ta, -tr), v.1) to light up, illuminate (sól skal l. allan heim ok verma); impers., ok lýsir allt lopt af faxi hans, and from his mane is lighted up all the sky; lýsir af e-u, it shines, glitters (lýsti ok af hjálminum, er sólin skein á); lýsir, it gets light, it dawns (um morguninn, er lýsa tók);2) to manifest, show, exhibit (Heinir lýstu mikinn drengskap);3) to proclaim, publish, give notice of, as a law term; with acc., l. frumhlaup, sár, víg á hendr e-m, to charge one with, indict one for, an assault, wound, manslaughter; with dat., l. vígi á hendr sér, to declare oneself to be the cause of a death;4) to publish, proclaim, with dat. (lýsir hann þingreið sinni); l. yfir e-u, to make known (S. lýsir erindi sínu fyrir jarli);5) impers., nú lýsir hér yfir því, at hún, now it became clear, that she;6) to illuminate (a book).f. gleam, shimmering light (ek sé lýsu nökkura til hafsins).* * *t, [ljós; Dan. lyse; Swed. liusa], to lighten, illumine; hón (the sun) skal lýsa allan heim ok verma, Sks. 38; sól lýsir tungl, Rb. 448, passim, Hom. 128, MS. 656 C. 2; æ lýsir mön af mari, to shed light, Vþm.; lýsa blinda, to give light to the blind, 677. 5, 656 B. 12:—to light up, lýsa lampa, Str. 18, Sks. ii. 177: lýsa kirkju, to light up a church, D. I. passim, Vm. passim: to illuminate a book, en Magnus prestr hefir skrifat upp þaðan, ok lýst alla, Fb. (inscription):—of the daylight, to dawn, lítt var lýst af degi, Ld. 46; um morguninn er lýsa tók, Fms. i. 111; þegar er lítt var lýst, Ó. H. 115.2. impers. it shines, beams; lýsti ok mjök af hjálmi hans er sólin skein á, Fms. i. 44; fyrir þínar sakar lýsir allan heim, by thee light shines on all the world, Hom. 31.II. metaph. to explain, Sks. 193, 587.2. to manifest, shew, exhibit; lýsa ótrúleik, Eg. 64; lýsa hug sinn, to declare one’s mind, Grág. i. 8; Heinir lýstu mikinn drengskap, Fms. ix. 344: pass., sem lýsisk í sögunni, xi. 440; hann lýsti meir í því ríki sitt ok þrályndi en réttlæti, Bs. i. 17; ok sagði hvern fjandskap menn höfðu þar við hann lýst, 19; segir at þau lýsti mikla þverlyndi ok ákaflyndi í þessu, Ó. H. 144.3. to proclaim, publish, give notice of, as a law term: with acc., menn skulu í dag ok á morgun lýsa sakar þær allar, er til fjórðungs-dóms skulu …, ef maðr vill lýsa sök á hönd manni, Grág. i. 18; lýsa frumhlaup, sár, eðr víg á hendr manni, to charge a person, make an indictment against, ii. 34; víg lýsir þú, Hkv. 2. 8.β. with dat., lýsa vígi á hendr sér, to declare oneself to be the cause of a death; immediately after the deed the slayer had to declare himself, otherwise the deed was counted for murder, see the remarks s. v. morð, and the Laws and Sagas passim.γ. to publish, proclaim, with dat.; hón lýsti því, at hón myndi til alþingis ríða, Nj. 12; Halldórr lýsir þingreið sinni, Ld. 236; lýsa dómum sínum, Sks. 641:—lýsa e-u yfir, better is lýsa yfir e-u, to make known, Fms. viii. 93, xi. 6: impers., nú lýsir hér yfir því, er margir mæltu, at hón þótti nokkut vergjörn, xi. 25: absol., ef maðr lýsir til fimmtardóms um bjargir manna, Grág. i. 73; hann skal lýsa et næsta sumar til fram-færslu þess ómaga, 129.δ. to publish the bans of marriage. -
16 Múspell
n. the name of an abode of fire; in the old mythology peopled by Múspells lýðir, the men of Muspell, a host of fiends, who are to appear at Ragnarok and destroy the world by fire; the prose in Edda 3 may have been derived from some lost verses of the Völuspá, for the name appears at the end of that poem (Vsp. 51) as if it were already known; it occurs nowhere else in the Norse mythical songs, except in Ls. 42 (múspells-megir). Múspells-heimr, the abode of Muspell, Edda 4. This interesting word was not confined to the Norse mythology, but appears twice in the old Saxon poem Heliand—mutspelli cumit on thiustra naht, also thiof ferit, m. comes in dusky night, as a thief fares, i. e. but the day of the Lord will come as a thief in the night, 2 Pet. iii. 10; and, mutspellis megin obar man ferit, the main of m. fares over men, see Schmeller’s Edition; a third instance is in an Old High German poem on the Last Day—dâr ni mac denne mac andremo helfan vora demo muspille = there no man can help another against the muspell-doom. In these instances muspell therefore stands for the day of judgment, the last day, and answers to Ragnarok of the Northern mythology. The etymology is doubtful, for spell may be = the weird, doom, = Lat. Fatum; or it may be = spoil, destruction; the former part mut or muod is more difficult to explain. The Icel. mús is an assimilated form. -
17 RAÐA
(ræð; réð, réðum; ráðinn), v.1) to advise, counsel, ráða e-m e-t (réðu vinir hans honum þat, at hann berðist eigi við þik);ráða e-m ráð, to give one counsel;2) to consult about, discuss, with dat. (ráða landráðum);ráða ráðum sínum, to hold a conference;3) to devise, plan;þeir ráða atför við Gunnar, thev plan an onslaught on G.;réð hón þeim bana, she plotted that man’s death;4) to plot or cause one’s death, = ráða e-m bana (þær atluðu, at konungr mundi hafa ráðit hann);Reginn mik réð, R. betrayed me;5) to agree on;réðu þeir þat þá með sér, they settled this among themselves;6) to fix, decide, resolve, with acc.;ek hefi áðr ráðit brúðlaup mitt, I have fixed my wedding day;réðu þeir þá þat at fara ofan til Rangár, then they resolved to ride down to Rang river;ráða e-t til staðar, to settle, fix definitively, = staðráða e-t (vil ek finna konung áðr en ek ráða þetta til staðar);7) to hire, take into service (ráða skipverja, ráða sér hjón);bóndi sagði húsfreyju, at hann hafði Hrapp ráðit með sér, that he had taken H. into his company;8) to rule, govern, with dat. (ráða landi, ríki; Einarr jarl ráð þá Orkneyjum);9) to rule, command, have one’s way, prevail, decide, settle (skal hón sjálf ráða hvárt hón vill hann eða eigi);skal ráða afl með þeim, the majority shall decide;Ólafr bað móður sína. eina ráða, to settle the matter alone;landfall ræðr fyrir sunnan, makes the boundary towards the south;with dat., hvárt ræðr þú því, er, is it your doing that..?;ráða engu, to have no authority, be of no avail (orðheill þín skal engu ráða);ráða landamerkjum, to make the boundary (Hafslœkr réð þar landamerkjum);ráða búi sínu, to conduct, manage one’s estate;hann réð sér sjálfr, he was independent;ertu nökkurs ráðandi hér, have you any authority here?10) to have, possess, be master of, enjoy;ráða fé ok fjörvi, to enjoy wealth and life;11) to explain, read;ráða gátu, to read a riddle;ráða draum, to interpret a dream;ráða e-t at líkindum, to judge from probabilities (engar munu fríðari en þínar dœtr, ef at líkindum skal ráða);12) to read and understand (ráða rúnar, stafi, rit);réð ek þær rúnar, er reist þín systir, I have read the runes thy sister engraved;13) to punish, chastise, with dat. (fóstri hans var harðr við hann ok réð honum mjök);14) to undertake;ráða stórt, to aim high, undertake great things;15) periphrastically with an infin., to do;ráðumk ganga, we (I) do go;hón réð vakna (= hón vaknaði), she awoke;þau lög, er hann réð upp at segja, the laws which he pronounced;16) with preps.:ráða e-t af, to resolve, make up one’s mind (réð hann þat af at sigla súðr til Danmerkr);to discontinue, put a stop to (ek hygg, at Þóroddr ætli nú at af ráða hingatkvámur þínar);to do away with (þú verðr nú þetta vandræði af at ráða);ráða e-n af e-u, to make one leave off (af hefir þú mik ráðit brekvísi við þik);ráða e-u af (e-u), to get off;Þ. bað menn taka forka ok ráða af skipinu, to get the ship off, set her afloat;ráða e-n af = ráða e-n af lífi, af dögum, to put out of the way, put to death (hann kvazt mundu af ráða illmenni þessi);ráða at e-m, to attack (njósnarmenn hlupu upp ok réðu at þeim);ráða á e-t, to set about a thing (þeir réðu á íshöggit);ráða á e-n, to attack one (þorðu aldri úvinir hans á hann at ráða);ráða bót (bœtr) á e-u, to remedy, make good (þóttust menn eigi kunna bœtr á þessu ráða);ráða eptir e-m, to pursue one;ráða e-n frá e-u, to deprive one of, exclude one from (ráða e-n frá landi, ríki);ráða fyrir e-u, to command, have authority over, be master of (ráða fyrir skipi, hofi, fé, eldi);ráða í e-t, to guess at, find out (Gormr konungr réð ekki í þetta);ráða móti, í móti e-m, to attack one (í móti Kára réð Mörðr);ráða e-n ofan, to overthrow;ráða ór e-u, to find an expedient, solve a difficulty (er nú vant ór at ráða);ráða til e-s, to rush in upon, attack (hann reiddi upp øxina ok réð til Þórvarðs); to take to (set about) a thing, try, make an attempt;S. kom fótum undir sik, ok réð til í annat sinn, and tried again the second time;ok er nú til at ráða, ef þér vilit, now is the time for action, if you are willing;skal ráða til árinnar eða eigi, shall we try to pass the river or not?;ráða til orrostu, to go to battle;ráða til uppgöngu, to make an ascent;ráða til ferðar, to start on a journey;ráða skipi til hlunns, to draw a ship on to land;ráða um e-t, to dispose of (megum vér eigi ráða um hennar gjaforð);to deliberate on (konungr gaf jarli orlof at ráða um þetta við menn sina);ráða um at gøra e-t, to be about to do a thing (hann tók um strenginn ok réð um at fara upp í skipit);ráða um við e-n, to put an end to, finish off (var Alfr þá kominn ok ætlaði skjótt um at ráða við Finnboga);ráða e-t or e-u undan e-m, to deprive one of (hón vildi eigi giptast, því at hón vildi eigi ráða fé undan dóttur sinni);ráða e-t undir e-n, to put in the charge of (þá réðu þeir goðorð sitt undir Rafn);ráða e-t upp, to read up (þessi sömu bréf lét erkibiskup upp ráða í Danmörku);ráða við e-n, to be able to master one (muntu nú einn við mik ráða);ráða e-t við sik, to make up one’s mind;ráða yfir e-u, to rule, govern;17) refl., ráðast.* * *að, [röð], to place in order, with dat.; raða e-u niðr, whence niðr-raðan. order. -
18 rifja
(að), v.1) to turn over (r. hey);2) to expound, explain, go into (mikil skynsemi er at r. vandliga þat).* * *að, to rake hay into rows (rifgarðar); rifja hey, Eb. 260, and in mod. usage.II. to repeat (akin to reifa); mikil skynsemi er at r. vandliga þat, Edda 14: in the phrase, rifja e-ð upp, r. upp harm sinn, to rip up one’s sorrow, Clem. 45; r. e-ð upp fyrir sér, to go over with oneself, as to what one has learnt, but half forgotten. -
19 skipa
* * *I)(að), v.1) to arrange, place in order, draw up, with dat. (Egill skipaði svá mönnum þeim, er merkit báru); s. e-m fyrir e-t or yfir e-t, to put one in charge of; s. e-m hjá e-m, to assign a seat to one beside another (jarlinn skipaði þeim hjá Gunnlaugi); fig. to explain; s. draumi, to interpret a dream;2) with acc. to take up, occupy; skipuðu konur pall, the women were seated on the pallr; hann skipaði öndvegi, he had his place in the high-seat; to arrange, array, s. fylking sína, to draw up one’s line of battle; var skjöldum skipat allt húsit um veggina, the walls were all hung with shields;3) s. e-m e-t, to assign a thing to one (skipaði hann nú allt land sínum sýslumönnum); also without dat. (Geirmundr skipar jarðir sínar á laun);4) to man (skipuðu þeir skipin sem bezt); ek skal s. húskörlum mínum annat skipit, I will man one of them with my house-carles;5) s. til e-s, to arrange, make ready for (s. til atlögu); s. til búa sinna, to put one’s household in order; þó mun eigi of skipat til ánna, there will not be too many rams for the ewes;6) to change; bið hann, at þit skipit máldaga, ask him to change the bargain;7) reflex., skipast, to draw up (gengu þeir þá inn allir ok skipuðust í dyrrin); skipuðust menn þar í sæti, the men took their seats; to undergo a change (mart hefir skipazt í Haukadal, ok vertu varr um þik); s. á betri leið, to change for the better; s. við e-t, to yield to, he moved by (s. við orð, fortölur e-s); s. við orðsending e-s, to answer to one’s call; þenna kost gerðum, vér Hákoni, skipaðist hann vel við, he took it in good part; impers., var heitit fyrir henni mörgu, ok skipaðist henni ekki viðr, it had no effect.(að), v., s. e-t upp, to unload (þeir tóku land ok skipuðu þar upp).* * *að, [skip; Dan. skibe], to unload a cargo, skipa upp; Vigfúss skipar upp gózit, Fms. xi. 430; þeir tóku land ok skipuðu þar upp, Ísl. ii. 246; þeir lágu þar í lægi ok skipuðu upp, 217; skipit hélzk ok var upp skipat, Sturl. ii. 117. -
20 SKÍRA
baptize, baptise* * *(-ða, -ðr), v.1) to cleanse, purify (s. silfr); skira sik, to clear (pure) oneself by an oath or ordeal;2) to baptize, christen (skírði prestr barnit); láta skírast, to be baptized.* * *ð; a distinction is made between skíra (with í) = to purify, and skýra (with y) metaph. = to explain; but that both words are identical is shewn from the Goth.: [Ulf. skeirjan = ἑρμηνεύειν, skeireins = ἑρμηνεία, skeirs = clear]:—to cleanse, purify; s. silfr, Hkr. i. 185; þat skírir ok birtir augu, … þat bætir myrk augu ok skírir, Pr. 472, 473; skíra sik, to cleanse oneself.2. of an oath or ordeal, to clear, purge; skíra sik með tylptar-eiði, Gþl. 151; ok skíri hón sik, ok handsala faðerni ef hón verðr skír, Lv. 77; er þó ván at þú skírir þik í hreinsunar-eldi, Fms. vii. 38.II. eccl. [as translation of A. S. fullian = to cleanse], to baptize, christen; skíra barn, K. Þ. K., N. G. L., Fms., Nj., Bs., in countless instances, old and mod.2. reflex. skírask, to be baptized; láta skírask, Jb. 10, Fms. i. 23, 129.
Страницы
- 1
- 2
См. также в других словарях:
explain — 1 Explain, expound, explicate, elucidate, interpret, construe are comparable when they mean to make oneself or another understand the meaning of something. Explain, the most general term, implies a making of something plain or intelligible to… … New Dictionary of Synonyms
explain oneself — {v. phr.} 1. To make your meaning plainer; make your first statement clear. * /When we didn t understand Fritz, he went on to explain himself./ 2. To give a good reason for something you did or failed to do which seems wrong. * /When Jack brought … Dictionary of American idioms
explain oneself — {v. phr.} 1. To make your meaning plainer; make your first statement clear. * /When we didn t understand Fritz, he went on to explain himself./ 2. To give a good reason for something you did or failed to do which seems wrong. * /When Jack brought … Dictionary of American idioms
Explain — Ex*plain ([e^]ks*pl[=a]n ), v. t. [imp. & p. p. {Explained}([e^]ks*pl[=a]nd ); p. pr. & vb. n. {Explaining}.] [L. explandare to flatten, spread out, explain; ex out + plandare to make level or plain, planus plain: cf. OF. esplaner, explaner. See… … The Collaborative International Dictionary of English
explain — [ek splān′, iksplān′] vt. [ME explanen < L explanare, to flatten < ex , out + planare, to make level < planus, level (see PLANE2): sp. infl. by PLAIN1] 1. to make clear, plain, or understandable 2. to give the meaning or interpretation… … English World dictionary
explain — (v.) early 15c., from L. explanare to make level, smooth out; also to explain, make clear (see EXPLANATION (Cf. explanation)). Originally explane, spelling altered by influence of plain. In 17c., occasionally used more literally, of the unfolding … Etymology dictionary
explain away something — explain away (something) to invent reasons why something is unimportant. You will find it hard to explain away all these mistakes. Rather than face the truth, we try to explain it away … New idioms dictionary
explain away — (something) to invent reasons why something is unimportant. You will find it hard to explain away all these mistakes. Rather than face the truth, we try to explain it away … New idioms dictionary
explain — ► VERB 1) make clear by giving a detailed description. 2) give a reason or justification for. 3) (explain oneself) excuse or justify one s motives or conduct. 4) (explain away) minimize the significance of (something awkward) by giving an excuse… … English terms dictionary
Explain — Ex*plain , v. i. To give an explanation. [1913 Webster] … The Collaborative International Dictionary of English
explain — I verb account for, annotate, assign a meaning to, cause to be understood, clarify, clear of obscurity, clear up, decipher, define, demonstrate, describe, disentangle, elucidate, enlighten, enucleate, exemplify, expedire, explanare, explicate,… … Law dictionary
